ANAFILAKSJA
bez paniki
Rzetelna wiedza
Praktyczne wskazówki
E - B O O K
WWW.STREFAALERGII.PL
Spis treści
www.strefaalergii.pl
01
prof. Katarzyna Plata-Nazar
ALERGIA EKSTREMALNA,
czyli fakty o anafilaksji
prof. Barbara Rogala
02
ALE JA SIĘ BOJĘ IGIEŁ!
Nowe drogi podawania adrenaliny
dr hab. Emilia Majsiak
03
NIEBEZPIECZNE ALERGENY.
Czy da się przewidzieć anafilaksję?
dr Kornel Bielawski
04
PRZYCZYNY ANAFILAKSJI
- diagnostyka
dr hab. Kinga Lis
05
ALERGIA NA JADY OWADÓW,
czyli sekretne życie pszczół
Alergia ekstremalna,
czyli fakty o anafilaksji
Anafilaksja to jedna z najbardziej nieprzewidywalnych reakcji organizmu.
Rozwija się błyskawicznie, dlatego wymaga szybkiego rozpoznania i natychmiastowego
działania. Czym dokładnie jest, kogo może dotyczyć
i co robić w przypadku jej wystąpienia?
www.strefaalergii.pl
strona 1
01
prof. Katarzyna Plata-Nazar
www.strefaalergii.pl
Reakcja anafilaktyczna
– gwałtowna i niebezpieczna
Jak rozpoznać anafilaksję?
Statystycznie rzecz
ujmując…
Anafilaksja to ciężka, szybko postępująca, za-
grażająca życiu, systemowa lub wielonarządowa
reakcja nadwrażliwości. Jej najbardziej niebez-
pieczną postacią jest wstrząs anafilaktyczny,
który manifestuje się gwałtownym spadkiem
ciśnienia tętniczego. Anafilaksja rozpoznawana
jest przede wszystkim na podstawie objawów
klinicznych, które u przeważającej części osób
pojawiają się w ciągu kilku lub kilkudziesięciu
minut od kontaktu z alergenem.
Problem polega na tym, że objawy anafilaksji,
zwłaszcza te wczesne, bywają trudne do ziden-
tyfikowania – i to nie tylko dla pacjentów, ale
także dla personelu medycznego. Charaktery-
styczne są manifestacje ze strony skóry i błon
śluzowych. Z tym że objawy te nie zawsze
występują (na ich brak wskazuje się u 20% dzie-
ci, zwłaszcza starszych).
U niemowląt anafilaksja objawia się głównie
zmianami w zachowaniu, np. nadmierną drażli-
wością lub sennością, apatią [3]. Z tego powo-
du jej rozpoznanie może się opóźnić. Co istotne,
cięższe reakcje wiążą się z mniejszą częstością
występowania objawów skórnych (odnotowano
je tylko w 45% przypadków anafilaksji zakoń
czonej zgonem) [5].
Przy czym istnieją przekonujące dowody na
globalny wzrost częstości anafilaksji [4]. Co
więcej, dane wskazują, że występuje ona
ponownie u 26,5–54,0% pacjentów, którzy mieli
już taką reakcję [2]. Druga faza reakcji anafilak-
tycznej może wystąpić w ciągu 4–12 godzin
po pierwszym epizodzie. Dlatego każda osoba
z objawami anafilaksji powinna zostać przyjęta
do szpitala na dobową obserwację (czas obser-
wacji nie może być krótszy niż 4–8 godzin) [1,6].
Czytasz:
Alergia ekstremalna, czyli fakty o anafilaksji
Zależy nie tylko od samego alergenu i jego dawki,
ale także od obecności kofaktorów (czynników
wyzwalających, jak wysiłek fizyczny czy stres).
Mogą one zdecydować zarówno o ciężkości ob-
jawów, jak i o tym, czy w ogóle dojdzie do reak-
cji [2]. Kofaktory odgrywają rolę w około 30%
reakcji anafilaktycznych u dorosłych i 14–18%
u dzieci [3].
Według danych Europejskiego Rejestru Ana-
filaksji (European Anaphylaxis Registry – EAR)
częstość populacyjna jej występowania wynosi
0,3%. Oznacza to, że statystycznie trzy osoby
spośród tysiąca raz w życiu doświadczą tego
zagrażającego życiu stanu.
Większość epizodów ma
charakter łagodny, umiarkowany
lub samoograniczający się,
czyli ustępuje samoistnie,
bez konieczności leczenia.
Trzeba jednak zachować
wzmożoną czujność, ponieważ
przebieg reakcji anafilaktycznej
jest nieprzewidywalny.
strona 2
www.strefaalergii.pl
1.
2.
Dwie ścieżki
Dlaczego po reakcji
alergicznej warto oznaczyć
tryptazę?
Jednym z najbardziej wiarygodnych dowodów
na to, że doszło do anafilaksji, jest wykrycie
podwyższonego poziomu tryptazy we krwi.
Próbka do oznaczenia tryptazy powinna być
pobrana zaraz po ustabilizowaniu stanu pac-
jenta, optymalnie między 30. a 120. minutą od
wystąpienia pierwszych objawów. Wynika to
z faktu, że właśnie w tym czasie osiąga ona swo-
je największe stężenie [1].
W takim razie kiedy i jak rozpoznać, że mamy do
czynienia właśnie z anafilaksją? Przyjmuje się, że
wtedy, gdy spełnione są określone kryteria.
W grę wchodzą dwie ścieżki rozpoznania [2]:
●
dróg oddechowych
(np. duszność, świszczący oddech),
●
układu krążenia
(np. obniżenie ciśnienia, omdlenie, sinica),
●
innego układu, jak choćby pokarmowego
(np. silny, kurczowy ból brzucha, silne
wymioty).
●
skurcz oskrzeli
●
obrzęk gardła bądź krtani [1].
Objawy o ostrym początku na skórze
i/lub śluzówkach (np. uogólniona
pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy),
a dodatkowo co najmniej jeden objaw
ze strony:
Hipotensja, czyli nagły spadek ciśnie-
nia krwi (poniżej dolnej granicy normy
dla danego wieku lub większy niż o 30%
w stosunku do wyjściowego ciśnienia
krwi).
Następuje ona w ciągu kilku minut bądź
godzin po ekspozycji na alergen (znany
lub bardzo prawdopodobny), nawet bez
pojawienia się typowych zmian skórnych.
Mogą jej towarzyszyć:
strona 3
Czytasz:
Alergia ekstremalna, czyli fakty o anafilaksji
www.strefaalergii.pl
strona 4
Czytasz:
Alergia ekstremalna, czyli fakty o anafilaksji
Aby potwierdzić anafilaksję, porównuje się dwa
pomiary poziomu tryptazy we krwi:
pierwszy z próbki pobranej w wyżej
wskazanym oknie czasowym,
drugi z próbki uzyskanej co najmniej
24 godziny po ustąpieniu reakcji
alergicznej.
Anafilaksję diagnozuje się, kiedy pierwszy wy-
nik jest o minimum 20% + 2 ng/ml wyższy w sto-
sunku do drugiego [1].
W reakcje tego typu najczęściej zamieszane są
orzeszki ziemne i orzechy drzew (włoskie, las-
kowe, nerkowce), mleko krowie, jajo kurze, ryby
i pszenica.
Źródło problemu stanowią zwłaszcza antybioty-
ki beta-laktamowe i leki przeciwbólowe z grupy
NLPZ, np. ibuprofen i diklofenak.
Jednak rzeczywistą nadwrażliwość na dany lek
udaje się potwierdzić za pomocą próby prowo
kacyjnej tylko u części osób, które przebyły ana-
filaksję (u dzieci jest to zaledwie 20% przypad-
ków) [1].
lekami – to już główna przyczyna śmierci
z powodu anafilaksji wśród osób dorosłych
[1,2].
Zaraz po pokarmach (66%) na liście głównych
przyczyn anafilaksji znajdują się jady owadów
błonkoskrzydłych (19%) oraz leki (5%).
U dorosłych czynniki zajmujące podium są takie
same jak u dzieci, z tym że ich pozycja w hierar-
chii wygląda zgoła inaczej. Proporcje są wręcz
odwrócone – pierwsze miejsce należy do leków,
drugie do jadów, a trzecie do pokarmów [1,6].
Dane z Europejskiego Rejestru Anafilaksji wska-
zują, że wzrasta liczba zgonów wywołanych
Jeśli chodzi o dzieci, za 2/3 przypadków ana-
filaksji odpowiadają uczulające pokarmy –
przeważnie ich spożycie, ale także inhalacja
alergenu, a nawet kontakt przezskórny bądź
dospojówkowy.
Pierwsza trójka:
jady, pokarmy i leki
www.strefaalergii.pl
strona 5
Czytasz:
Alergia ekstremalna, czyli fakty o anafilaksji
Anafilaksja to stan nagły – w przypadku jej wys-
tąpienia trzeba reagować od razu, bez wahania.
Warto zdawać sobie sprawę z faktu, że taka re-
akcja może pojawić się zarówno u osób, z roz-
poznaną alergią, jak i tych, u których nigdy
wcześniej nie ujawnił się żaden rodzaj nadwra
żliwości [6].
U około 30% osób z anafilaksją nie wiadomo,
co ją spowodowało – brakuje wyraźnego czyn-
nika wyzwalającego [8].
W leczeniu ratunkowym kluczową rolę odgrywa
epinefryna (adrenalina) – substancja o krótkim,
lecz natychmiastowym działaniu.
W leczeniu anafilaksji nie ma alternatywy ani
przeciwwskazań do zastosowania adrenaliny.
Lek ten powinien zostać podany natychmiast po
rozpoznaniu pierwszych objawów reakcji – jest
to postępowanie, które może ocalić życie [1].
Adrenalinę podajemy domięśniowo – poprzez
wbicie igły w przednio-boczną część uda.
Dodatkowo w miarę możliwości należy szybko
przerwać kontakt z tym, co wywołało reakcję,
np. usunąć żądło pszczoły. Ważna jest też ocena
drożności dróg oddechowych i czynności serca.
W razie potrzeby – równocześnie z podaniem
adrenaliny – należy podjąć akcję resuscytacyjną
i wezwać pogotowie ratunkowe [1].
U większości chorych obserwuje się stopniowe
ustępowanie objawów zagrażających życiu już po
pierwszej dawce adrenaliny. Jej nieskuteczność
wskazuje na ciężki przebieg anafilaksji i bez-
pośrednie zagrożenie życia. W przypadku braku
poprawy do 5–10 minut od podania pierwszej
dawki podaje się drugą dawkę [1].
Z kolei jady owadów błonkoskrzydłych (takich
jak pszczoła, osa, trzmiel, szerszeń) stanowią
najczęstszą przyczynę reakcji anafilaktycznych
u nastolatków.
Ponad 60% takich reakcji kończy się pobytem
w szpitalu. Częściej niż w przypadku anafilaksji
na pokarm mamy tutaj do czynienia z objawami
ze strony układu sercowo-naczyniowego [1].
Alergia i adrenalina
– akcja-reakcja
Podanie adrenaliny
www.strefaalergii.pl
strona 6
Informator do przekazania personelowi żłobka,
przedszkola lub szkoły
Dane dziecka
imię, nazwisko, adres, numer
telefonu, fotografia dziecka
Źródła alergenowe
wyraźne wskazanie źródła
alergenów, których należy unikać
Dane rodziców
opiekunów lub najbliższej
rodziny
Kofaktory
wskazanie możliwych
kofaktorów, np. wysiłek
Dane lekarza
rodzinnego oraz alergologa
Plan działania
w razie wystąpienia
objawów anafilaksji
Anafilaksja – i co dalej?
Czytasz:
Alergia ekstremalna, czyli fakty o anafilaksji
Żaden pacjent będący bezpośrednio po epizo-
dzie anafilaksji nie może opuścić placówki me-
dycznej bez:
Po przebyciu reakcji anafilaktycznej ważne jest,
aby zawsze spróbować ustalić, co ją wywołało.
Jeśli głównym podejrzanym jest pokarm, warto
wykonać badania, które pozwolą na wskazanie
konkretnego alergenu, na który jesteśmy uczu-
leni. Niektóre cząstki uczulające (tzw. molekuły
alergenowe) wiążą się z większym ryzykiem sil-
nej reakcji. Dlatego ich rozpoznanie może być
bardzo pomocne w dalszym leczeniu i zapobie-
ganiu nawrotom [1].
W 2023 roku lekarze rodzinni zyskali możli-
wość zlecania testów alergicznych, na które
dotąd kierowali jedynie specjaliści.
Oznacza to, że w każdej przychodni można te-
raz uzyskać skierowanie na badania z krwi pod
kątem alergii. Gdy zachodzi konieczność posze
rzenia diagnostyki, np. o testy skórne czy doust-
ną próbę prowokacyjną, lekarz rodzinny kieruje
pacjenta do alergologa [1].
●
przeszkolenia na temat wskazań do poda-
nia adrenaliny i techniki jej wstrzyknięcia,
●
recepty na co najmniej jedno opakowa-
nie adrenaliny do samodzielnego podania
[1].
www.strefaalergii.pl
strona 7
Czytasz:
Alergia ekstremalna, czyli fakty o anafilaksji
Bibliografia:
[1] Błażowski Ł., Cichocka-Jarosz E., Plata-Nazar K. i in., Anafilaksja u dzieci. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Alergicznego
2024 (2024). Przegląd Pediatryczny, 53(3), 1–20.
[2] Cardonaa V., Ansoteguib I.J., Ebisawac M. et al., World Allergy Organization Anaphylaxis Guidance (2020). World Allergy
Organization Journal, 13(10), 100472.
[3] Abrams E.M., Alqurashi W., Fischer D.A., Vander Leek T.K., Ellis A.K., Anaphylaxis (2024). Allergy Asthma and Clinical
Immunology, 20(62).
[4] Turner P.J., Campbell D.E., Motosue M.S., Campbell R.L., Global Trends in Anaphylaxis Epidemiology and Clinical Implications
(2020). The Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice, 8(4), 1169–1176.
[5] Höfer V., Dölle-Bierke S., Francuzik M. et al., Fatal and Near-Fatal Anaphylaxis: Data From the European Anaphylaxis
Registry and National Health Statistics (2024). The Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice, 12(1), 96–105, e8.
[6] Jahnz-Rożyk K., Raciborski F., Śliwczyński A.M., Kłak A., Pinkas J., Anaphylaxis in Poland: the epidemiology and direct costs
(2017). Advances in Dermatology and Allergology, XXXIV(6), 573–579.
[7] Bond D.W., Zelda A., Lorelei A., Ida A., Comprehensive Clinical Applications of Epinephrine in Emergency Medicine (2024).
Conference: Berlinda Journal Club.
[8] Whyte A.F., Soar J., Dodd A., Hughes A., Sargant N., Turner P.J., Emergency treatment of anaphylaxis: concise clinical guidance
(2022). Clinical Medicine, 22(4), 332–339.
Materiały edukacyjne dla rodziców, opiekunów,
nauczycieli dotyczące postępowania z dzieckiem
zagrożonym anafilaksją są dostępne na stronie
www.strefaalergii.pl. Pytania i odpowiedzi o ana-
filaksji oraz film edukacyjny pokazujący jak podać
adrenalinę można znaleźć klikając w link.
prof. Katarzyna Plata-Nazar
Pediatra, alergolog i gastroenterolog dziecięcy. Pracuje w Katedrze
i Klinice Pediatrii, Gastroenterologii, Alergologii i Żywienia Dzieci
Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.
Należy do Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, Polskiego To-
warzystwa Alergologicznego, Polskiego Towarzystwa Gastroen-
terologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, The European Society for
Paediatric Infectious Diseases oraz International Society of Pteri
dinology.
PRZEJDŹ DO MATERIAŁÓW
www.strefaalergii.pl
strona 8
Ale ja się
boję igieł!
Nowe drogi
podawania
adrenaliny
Adrenalina to jedyny lek, który
pozwala opanować objawy
reakcji anafilaktycznej i zapobiec
wystąpieniu wstrząsu.
Do niedawna można była podać ją
wyłącznie domięśniowo, poprzez
wbicie igły w przednioboczną
część uda. Teraz możliwości mamy
więcej. Czy alternatywy, które są
już dostępne w innych krajach,
mają szansę dotrzeć do Polski
i czy są tak samo skuteczne jak
adrenalina w iniekcji?
02
prof. Barbara Rogala
www.strefaalergii.pl
strona 9
Wiemy, że objawy kliniczne
anafilaksji klasycznie zaczynają się
od uogólnionych zmian skórnych,
potem pojawiają się duszność,
spadek ciśnienia, utrata
świadomości.
Czytasz:
Ale ja się boję igieł! Nowe drogi podawania adrenaliny
Od jachtu księcia
Monako do diagnostyki
komponentowej
Historia badań nad anafilaksją (grec. ana – ang.
against, grec. phylaxis – ang. protection) zaczęła
się pierwszych latach XX wieku.
Podczas podróży na jachcie księcia Monako Paul
Portier i Charles Richet odczulali psa Neptuna na
jadowitą meduzę i spowodowali śmierć zwierzęcia
wskutek wystąpienia objawów wstrząsu. To dało
początek zainteresowaniu patofizjologią ana-
filaksji, a wręcz rozwojowi światowej alergologii.
Zagrożenie wstrząsem to wyzwanie dla wszyst-
kich lekarzy. Trzeba brać pod uwagę tę patologię
nawet wtedy, kiedy wczesne objawy są słabo
wyrażone.
Anafilaksja może rozwijać się szybko, bez po-
przedzających zmian skórnych. Utrata przytom-
ności i hipotonia (niedociśnienie tętnicze) są nie-
bezpieczne dla funkcjonowania ośrodkowego
układu nerwowego. Stanowią ryzyko wykrzepia-
nia wewnątrznaczyniowego.
Ale nie zawsze tak jest.
Fenotyp anafilaksji czasem demonstruje się tyl-
ko nikłym zmianami skórnymi. Mogą wystąpić
kurczowe bóle brzucha i uczucie przerażenia po-
przedzające wystąpienie wstrząsu.
Co więcej, u około 30% chorych rozwija się dru-
ga faza anafilaksji, niezależnie od skutecznego
wyprowadzenia chorego z pierwszej fazy.
To zobowiązuje lekarzy do obserwacji pacjenta
przez 24 godziny, a na pewno do zabezpieczenia
go w adrenalinę do osobistego podania.
Anafilaksję mogą powodować trzy grupy aler-
genów: pokarmy, leki, jad owadów.
Według dostępnych danych w około 20% przy-
padków dochodzi do anafilaksji idiopatycznej
(bez uchwytnej przyczyny), chociaż aktualnie
odsetek ten jest mniejszy dzięki możliwości prze-
prowadzenia diagnostyki komponentowej.
www.strefaalergii.pl
strona 10
ANAFILAKSJA
WSTRZĄS ANAFILAKTYCZNY
P R Z Y C Z Y N Y
Czynniki ryzyka
O B J A W Y
Powikłania
Pokarmy
Jady owadów
Nieznana
Leki
33,2%
18,5%
~20%
13%
ZAPAMIĘTAJ!
Czytasz:
Ale ja się boję igieł! Nowe drogi podawania adrenaliny
Skóra
(pieczenie, świąd, pokrzywka)
Zagrożenie wstrząsem istnieje nawet wtedy,
gdy objawy wczesne mają łagodny charakter.
Wstrząs może wystąpić
bez objawów poprzedzających.
Układ oddechowy
(duszność)
„Coming doom”
(nadchodzące przerażenie)
Zaburzenia
świadomości
Przewód pokarmowy
(kurczowe bóle brzucha, wymioty, biegunka)
Układ krążenia
(tachykardia, arytmia)
Wstrząs
●
nadwrażliwość na: leki, pokarmy,
jady owadów, lateks, radiologiczne
środki kontrastowe, czynniki biologiczne,
●
wcześniej przebyta reakcja anafilaktyczna.
●
uszkodzenie narządów wewnętrznych
(nerek, serca),
●
zespół wykrzepiania
wewnątrznaczyniowego,
●
wrzód stresowy,
●
przesięk kapilarny – do 72 godz.,
●
II faza wstrząsu – po 6–8 godz.
www.strefaalergii.pl
strona 11
Adrenalina
donosowa
Są dowody badawcze, że adrenalina poda-
wana donosowo ma takie same cechy farma-
kodynamiczne i farmakokinetyczne jak adre-
nalina iniekcyjna (z uwzględnieniem różnicy
dawek).
Adrenalina w iniekcji podawana jest w daw-
ce 0,3 mg, a donosowo – w dawce 2 mg.
Badania wykazały, że obie drogi podania
adrenaliny są równie skuteczne.
Adrenalina donosowa ma rejestrację Food
& Drug Administration (FDA) i Europejskiej
Agencji Leków.
Czekamy, aż będzie dostępna także w Pol-
sce, co może nastąpić już za parę tygodni.
Czytasz:
Ale ja się boję igieł! Nowe drogi podawania adrenaliny
Adrenalina
– żyć albo nie żyć.
Już nie jesteśmy skazani
na iniekcje
Adrenalina (epinefryna) niezmiennie jest le-
kiem pierwszego wyboru w leczeniu anafilaksji,
ratującym życia pacjenta. Nie zastąpi jej żaden
inny lek. Dla chorego to być albo nie być.
Adrenalina w przypadku skurczu naszych naczyń
inicjuje walkę z hipotonią. Powoduje również
relaksację mięśniówki gładkiej drzewa oskrzelo-
wego i zapobiega dalszemu rozwojowi immu-
noalergicznego zapalenia narządowego.
Najczęstszą przyczyną ewentualnych niepowo-
dzeń w leczeniu anafilaksji jest zbyt późne
i niewłaściwe podanie adrenaliny.
Warto sobie uzmysłowić, że nie ma przeciw
wskazań do użycia adrenaliny w sytuacji wstrzą-
su. Należy pamiętać, że taką przeszkodą nie jest
tachykardia. Tachykardia to objaw rozwijającego
się wstrząsu.
A więc niepodanie bądź zbyt późne podanie
adrenaliny z powodu takich czy innych niepoko-
jów (np. lęku przed iniekcją, blokady psycholo
gicznej) może stanowić zagrożenie życia.
I stąd zrodziła się koncepcja, by zaproponować
inne drogi podania tego leku: donosową, pod-
językową i wziewną.
www.strefaalergii.pl
strona 12
Adrenalina
podjęzykowa
Adrenalina
wziewna
Kolejna proponowana postać adrenaliny to
tabletki podjęzykowe.
Jak one działają?
Adrenalina wchłania się na poziomie błony
śluzowej jamy ustnej, a nie w przewodzie
pokarmowym, co zapewnia jej odpowied-
nią biodostępność. Skuteczność tej formy
podania leku jest porównywalna do adre
naliny podanej w iniekcji.
Przy czym dawka musi być oczywiście więk-
sza (2 mg). Jest to atrakcyjna alternatywa, ma
rejestrację FDA i Europejskiej Agencji Leków.
Natomiast mamy mocne podstawy, by
sądzić, że wcześniej w Polsce pojawi się
adrenalina donosowa, a dopiero w nas-
tępnej kolejności tabletka podjęzykowa.
Zaproponowano również wprowadzenie
adrenaliny wziewnej, ale pojawiają się kry-
tyczne dowody badawcze, że biodostęp-
ność tej adrenaliny jest niewielka, co prze-
kłada się na jej działanie systemowe.
Taka forma podania nie zabezpiecza stabili-
zacji krążeniowej. Poza tym dawka adrenaliny
wziewnej musi być wielokrotnie większa od
iniekcyjnej – mówi się nawet o 8 mg.
Badania trwają, warto je śledzić, ale ta for-
ma podania nie spotkała się na razie z ak-
ceptacją i nie ma rejestracji FDA.
Nowe obszary badania
anafilaksji
Jak wiemy, nauka to niekończąca się historia.
Każdy postęp jest jak światełko w tunelu – sty-
muluje do inicjowania dalszych badań, bo za-
wsze chcemy więcej i lepiej.
Zaczynają być prowadzone badania zmierza-
jące do określenia predyspozycji genetycznej
do rozwoju anafilaksji w powiązaniu z defektem
układu immunologicznego. Udowodnienie uczu-
lenia zależnego od IgE to nie wszystko.
Pozostaje pytanie, dlaczego nie zawsze powodu-
je ono tak niebezpieczną manifestację kliniczną,
jaką jest anafilaksja.
Czytasz:
Ale ja się boję igieł! Nowe drogi podawania adrenaliny
www.strefaalergii.pl
strona 13
Bibliografia:
[1] Muraro A. et al., EAACI guideline. Anaphylaxis (2022). Allergy, 77, 357–377.
[2] Abrams E.M. et al., Anaphylaxis (2024). Allergy, Asthma & Clinical Immunology, 9(3), 62.
[3] Casale T.B., Oppenheimer J., Kaliner M. et al., Adult pharmacokinetics os self-administration of epinephrine nasal spray 2.0 mg
versus manual intramuscular epinephrine 0.3 mg by health care provider (2024). The Journal of Allergy and Clinical Immunology:
In Practice, 12(2), 500–502.
[4] Rawas-Qalaji M. et al., Assessment of epinephrine sublingual stability and permeability pathways to enhance its permeability for
the treatment of anaphylaxis (2021). European Journal of Pharmaceutical Sciences, 167, 106025.
[5] Shaker M. et al., Inhaled epinephrine for anaphylaxis: Time for another look? (2024). Annals of Allergy, Asthma & Immunology,
132(3), 267–269.
prof. Barbara Rogala
Specjalista chorób wewnętrznych, alergologii i immunologii klinicznej,
wykładowca, opiekun naukowy, recenzent prac doktorskich i habi
litacyjnych, członek zespołów opracowujących międzynarodowe
wytyczne European Academy Allergology & Clinical Immunology.
W 2011 roku została uhonorowana nagrodą World Allergy Organi-
zation. Przez wiele lat pełniła funkcję konsultanta wojewódzkiego
w dziedzinie alergologii. W kadencji 2009–2012 była prezydentem
Polskiego Towarzystwa Alergologicznego.
Czytasz:
Ale ja się boję igieł! Nowe drogi podawania adrenaliny
www.strefaalergii.pl
strona 14
Niebezpieczne alergeny.
Czy da się przewidzieć anafilaksję?
Nie każdy alergen powoduje takie same objawy. Na niektóre uczulające białka możemy
zareagować bardziej gwałtownie, na inne mniej. Czy możemy wskazać, które z nich
najczęściej nam zagrażają? Spróbujmy. Z pomocą przychodzą nam
badania molekularne.
03
dr hab. Emilia Majsiak
www.strefaalergii.pl
strona 15
Czytasz:
Niebezpieczne alergeny. Czy da się przewidzieć anafilaksję?
Białka pod lupą
Uwaga na owady
Badania molekularne pozwalają szczegółowo
określić, na jakie dokładnie alergeny dana osoba
ma alergię.
Dzięki temu jesteśmy w stanie ocenić, jakie jest
ryzyko wystąpienia anafilaksji i jej ciężkiego prze-
biegu. Znając molekuły, na które ma się alergię,
można przede wszystkim zapobiec kolejnym sta-
nom zagrażającym życiu [3].
Głównymi alergenami pszczoły są białka Api
m 1 oraz Api m 10. Są one w pewnym sensie wy-
jątkowe, ponieważ nie znajdziemy ich u innych
owadów błonkoskrzydłych.
Nadwrażliwość na Api m 1 występuje u 58–80%
osób uczulonych na jad pszczoły, natomiast na
Api m 10 reaguje od 49 do 70% pacjentów [4].
Reakcje anafilaktyczne mogą być spowodowane
także głównymi alergenami osy, czyli Ves v 1
i Ves v 5, które występują u większości gatunków
tych owadów. W przypadku niewykrycia prze
ciwciał we krwi pacjenta wobec tych białek mało
prawdopodobna jest pierwotna nadwrażliwość
na jad osy [4].
Dzięki molekułom możemy różnicować, na
którego owada mamy alergię, ponieważ Api m
1 i Api m 10 są swoiste dla pszczoły, podczas
gdy Ves v 1 i Ves v 5 są swoiste dla osy.
Jeśli chodzi o jady owadów,
anafilaksja najczęściej
występuje w wyniku użądlenia
przez pszczołę lub osę [4].
www.strefaalergii.pl
strona 16
Alergeny prosto od roślin
Wśród uczulających alergenów pokarmowych
pochodzenia roślinnego znajdziemy białka zapa-
sowe, oleozyny, defensyny czy białka nieswoiś-
cie transportujące lipidy (nsLTP) [13].
Molekuły z rodziny białek zapasowych wiążą się
z wysokim ryzykiem anafilaksji, ale za to mają ni-
ski stopień występowania reakcji krzyżowych.
Są one obecne m.in. w nasionach oraz orzechach.
Kolejną grupą białek roślinnych związanych
z ryzykiem anafilaksji są białka nieswoiście trans-
portujące lipidy (nsLTP).
Są one odporne na temperaturę, co oznacza,
że mogą alergizować nawet po ugotowaniu czy
upieczeniu. Występują głównie w orzechach
i owocach. Stężenie nsLTP w pokarmie może być
różne.
Jest ono zależne od gatunku np. owoców, ich
warunków przechowywania czy też dojrzałości.
Białka nsLTP w największej ilości znajdują się
w skórce owoców, łupinie czy też zewnętrznych
tkankach roślin. Głównym reprezentantem tej
grupy jest Pru p 3 znajdujące się w brzoskwini
[8].
●
Białka zapasowe znajdziemy więc w orze-
szkach ziemnych, np. molekuły Ara h 1,
Ara h 2, Ara h 3 i Ara h 6. Białko, które naj-
częściej odpowiada za wstrząs anafilakty-
czny, to Ara h 2 [6].
●
Kolejnymi orzechami, w których znajdzie-
my białka zapasowe, są orzechy laskowe.
Mowa o molekułach Cor a 9, Cor a 11
i Cor a 14 [6].
●
Jakie jeszcze molekuły z tej grupy są
istotne pod względem ryzyka wystąpienia
wstrząsu anafilaktycznego? To Gly m 5
oraz Gly m 6, które występują w soi. Obie
te molekuły, oprócz wstrząsu anafilakty-
cznego, mogą powodować także zespół
alergii jamy ustnej, pokrzywkę, wymioty,
biegunkę duszności i obrzęk krtani [7].
Wszystkie z nich znajdują się np. w orzeszkach
ziemnych, dlatego to właśnie fistaszki są naj-
częstszą przyczyną występowania anafilaksji
na świecie [9].
Czytasz:
Niebezpieczne alergeny. Czy da się przewidzieć anafilaksję?
BIAŁKA ZAPASOWE
BIAŁKA nsLTP
www.strefaalergii.pl
strona 17
Czytasz:
Niebezpieczne alergeny. Czy da się przewidzieć anafilaksję?
Alergeny prosto
od zwierząt
Inne białka roślin oporne na działanie tempera-
tury oraz enzymów trawiennych i związane
z ryzykiem anafilaksji to defensyny, których
przedstawicielami są np. Ara h 12 i Ara h 13
orzeszkach ziemnego [9] oraz oleozyny, np. Cor
a 12 oraz Cor a 13 orzecha laskowego [6].
Wśród białek pochodzenia zwierzęcego związanych
z ryzykiem anafilaksji możemy wymienić: tropo-
miozyny, parwalbuminy, kazeinę czy owomukoid.
Wśród osób z alergią na owoce morza od 50
do nawet 100% ma nadwrażliwość na tropo-
miozynę. Co istotne, w związku z podobień
stwem w budowie może pojawić się także reakcja
krzyżowa z karaluchami oraz roztoczami kurzu
domowego.
To oznacza, że osoby z alergią na roztocze,
a konkretniej na molekułę Der p 10 roztoczy ku
rzu domowego, mogą dostać reakcji alergicznych
po zjedzeniu krewetek, a nawet przy wdychaniu
ich oparów [6].
Do tej grupy należą białka, które budują mięśnie
skorupiaków, mięczaków i odpowiadają za ich
skurcz. Są wyjątkowo odporne na działanie wyso-
kich temperatur. Dlatego jakakolwiek obróbka ter-
miczna nie usunie ich właściwości alergennych.
Dla osób z alergią na te białka szczególnie
niebezpieczne mogą być krewetki, w których
znajduje się białko Pen a 1.
DEFENSYNY/OLEOZYNY
TROPOMIOZYNY
www.strefaalergii.pl
strona 18
Znajdują się głównie w mięśniach ryb i są białka-
mi wiążącymi wapń. Alergeny z tej grupy są
również termostabilne, ich alergenność nie znika
pomimo obróbki cieplnej.
Występują nie tylko w mięsie ryb, a także w ich
skórze.
Mogą uczulać po zjedzeniu pokarmu, ale również
poprzez wdychanie oparów podczas przyrządza-
nia posiłku czy w wyniku bezpośredniego kon-
taktu z rybą.
Głównym przedstawicielem tej grupy białek jest
Gad c 1 dorsza bałtyckiego [8].
Wśród alergenów mleka anafilaksję najczęściej
powoduje kazeina, czyli białko Bos d 8.
Według badań przeprowadzonych w grupie dzie-
ci do 6. roku życia, u których wystąpiła anafilaksja,
aż u ponad 17% z nich wywołała ją molekuła Bos
d 8 mleka krowiego [3].
Do istotnych molekuł, które wiążą się z ryzykiem
anafilaksji, należy także białko Gal d 1 znajdujące
się w jaju kurzym.
Gal d 1 to inaczej owomukoid, obecny głównie
w białku jaja. Jest odporny na działanie enzymów
trawiennych oraz obróbkę termiczną [10].
Czytasz:
Niebezpieczne alergeny. Czy da się przewidzieć anafilaksję?
PARWALBUMINY
KAZEINA
OWOMUKOID
Anafilaksja
ze wspomaganiem
O wystąpieniu reakcji anafilaktycznej może
decydować nie tylko sam alergen, ale czasa-
mi także dodatkowe czynniki wzmagające czy
inicjujące tę reakcję, czyli kofaktory.
Wśród nich wymienia się: alkohol, stres, miesiączkę,
wysiłek fizyczny i niesteroidowe leki przeciw-
zapalne [3]. Do białek, które często wywołują ana-
filaksję w asyście kofaktora, należą:
●
Tri a 19 pszenicy,
●
Pen m 1 krewetki,
●
Pru p 3 brzoskwini,
●
Mal d 3 jabłka,
●
Vit v 1 winogrona,
●
Lyc e 3 pomidora,
●
Ara h 9 orzeszka ziemnego,
●
Cor a 8 orzecha laskowego,
●
Zea m 14 kukurydzy [11].
www.strefaalergii.pl
strona 19
dr hab. Emilia Majsiak
Adiunkt w Zakładzie Promocji Zdrowia Uniwersytetu Medycznego
w Lublinie. Należy do Polskiego Towarzystwa Alergologicznego oraz
Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii.
Od 15 lat zgłębia tajniki IgE-specyficznych. Jest autorką licznych
publikacji naukowych oraz popularnonaukowych dotyczących
alergii i celiakii.
Czytasz:
Niebezpieczne alergeny. Czy da się przewidzieć anafilaksję?
Anafilaksję można
przewidzieć?
Anafilaksja to stan zagrażający życiu. Dlatego
ważne jest jak najszybsze i odpowiednie działa-
nie. Jeśli taka reakcja wystąpiła, należy ustalić, co
było jej przyczyną.
Pomocna może być tutaj precyzyjna diagnostyka
molekularna alergii. Pozwala ona zidentyfikować
uczulające białka i pomaga uniknąć reakcji ana-
filaktycznych w przyszłości. Dzięki diagnostyce
molekularnej wiemy, jakich konkretnie aler-
genów należy unikać.
Masz alergię na te białka? Strzeż się anafilaksji!
Jad pszczoły
(białka Api m 1 i Api m 10)
Orzechy laskowe
(białka Cor a 9, Cor a 11,
Cor a 12, Cor a 13 i Cor a 14)
Jajo kurze
(Gal d 1)
Brzoskwinia
(Pru p 3)
Jad osy
(białka Ves v 1 i Ves v 5)
Soja
(Gly m 5 i Gly m 6)
Krewetki
(Pen a 1)
Orzeszki ziemne
(białka Ara h 1, Ara h 2, Ara h 3,
Ara h 6, Ara h 12 i Ara h 13)
Mleko
(Bos d 8)
Ryby
(Gad c 1)
www.strefaalergii.pl
strona 20
Bibliografia:
[1] Dribin T.E., Motosue M.S., Campbell R.L., Overview of Allergy and Anaphylaxis (2022). Emergency Medicine Clinics of North
America, 40(1), 1–17.
[2] Rymarczyk B., Gluck J., Gawlik R., Przydatność diagnostyki opartej na komponentach w rozpoznaniu przyczyn anafilaksji
idiopatycznej u osób dorosłych (2021). Alergia Astma Immunologia, 26(2–3), 59–66.
[3] Błażowski Ł., Kurzawa R., Majak P., The Usefulnes of Molecular Diagnosis in the Assessment of the Aetiology,
Clinical Phenotypes and Risk of Foof-Induced Anaphylaxis in Children (2021). Pediatria i Medycyna Rodzinna, 17(2), 121–131.
[4] Kowalczyk W., Lis K., Bartuzi Z., Diagnostyka alergii na jad pszczoły miodnej (2022). Alergia Astma Immunologia, 27(1), 12–22.
[5] Sułkowska W., Czarnobilska E., Immunoterapia na jad owadów błonkoskrzydłych – kiedy i kogo kwalifikować do leczenia (2021).
Alergoprofil, 17(4), 3–11.
[6] Gugała A., Kurowski M., Kowalski M.L., Alergia na pokarmy w Polsce na tle innych krajów Europy – wyniki projektu
EuroPrevall (2021). Alergia Astma Immunologia, 26(1), 18–26.
[7] Rosada T., Ukleja-Sokołowska N., Bartuzi Z., Alergia na soję – co wiemy obecnie? (2019). Alergia Astma Immunologia, 24 (3),
119–125.
[8] Wawrzeńczyk A., Napiórkowska – Baran K., Wawrzeńczyk A., Alska E., Bartuzi Z., Panalergeny – źródło alergii pokarmowej
(2019). Alergia Astma Immunologia, 24(4), 164–169.
[9] Abrams E.M., Chan E.S., Sicherer S., Peanut Allergy: New Advances and Ongoing Controversies (2020). Pediatrics, 145(5),
e20192102.
[10] Dona D.W., Suphioglu C., Egg Allergy, Diagnosis and Immunotherapy (2020). International Journal of Molecular Sciences,
21(14), 5010.
[11] Kleine-Tebbe J., Jakob T., Molecular Allergy Diagnostics. Innovation for a Better Patient Management (2017).
Springer International Publishing, Switzeland.
[12] Khan D. A., Banerji A., Blumenthal K.G., Wallace D., Wang J. et al., Drug Allergy. A 2022 Practice Parameter (2022).
The Journal of Allergy and Clinical Immunology, 150(6), 1333–1393.
[13] Majsiak E., Interpretacja wyników przeciwciał E uzyskanych przy pomocy multipleksów (2021). Alergia, 3, 37–42.
Czytasz:
Niebezpieczne alergeny. Czy da się przewidzieć anafilaksję?
www.strefaalergii.pl
strona 21
Przyczyny
anafilaksji
- diagnostyka
Diagnozowanie przyczyny
anafilaksji to trudny proces.
Podstawowym narzędziem jest
prawidłowo zebrany szczegółowy
wywiad kliniczny [1]. Jeszcze kilka
lat temu wskazywano na brak
wystarczająco czułych metod
diagnostycznych, które pozwoliłyby
na określenie indywidualnego
dla każdego pacjenta ryzyka
wystąpienia anafilaksji [2].
Przełomem okazała się możliwość
wykorzystania nowoczesnych
badań, m.in. z zakresu diagnostyki
molekularnej alergii.
04
dr Kornel Bielawski
www.strefaalergii.pl
strona 22
Czytasz:
Przyczyny anafilaksji - diagnostyka
Od czego zacząć
diagnostykę?
Diagnostyka molekularna
alergii a przyczyny
anafilaksji
Diagnozowanie chorób alergicznych, w tym tak-
że przyczyny anafilaksji, często jest trudnym
i wieloetapowym procesem.
Zazwyczaj w pierwszym kroku lekarz alergo-
log przeprowadza bardzo szczegółowy wywiad
kliniczny [1]. Jego celem jest określenie oko-
liczności, w których wystąpiła reakcja anafilakty-
czna [2,3]. Istotne są wszystkie informacje
dotyczące zarówno objawów klinicznych, jak
i czynników, które mogły je wywołać [2].
Uzupełnieniem wywiadu klinicznego są zazwy-
czaj badania dodatkowe. Należą do nich m.in.
testy skórne oraz testy z krwi.
Jeżeli reakcja anafilaktyczna wystąpiła po
posiłku, istotne jest m.in. jak najdokładniejsze
określenie jego składu. Nie wystarczy infor-
macja o tym, że zjedliśmy na obiad rybę z fryt-
kami i surówką. Ważne mogą okazać się dane
dotyczące gatunku tej ryby oraz dokładny skład
surówki [1,4].
Dodatkowo, aby wystąpiła reakcja anafilakty-
czna, w przypadku niektórych alergenów, np.
znajdujących się w pokarmach, nie wystarczy
tylko ich spożycie. Konieczna jest także obec-
ność kofaktorów, czyli czynników zewnętrznych
lub związanych bezpośrednio z pacjentem, które
mogą wzmacniać reakcję alergiczną [1,5].
Na tym etapie każdy, nawet na pozór nieistot-
ny szczegół może mieć kluczowe znaczenie dla
prawidłowego zdiagnozowania przyczyny ana-
filaksji [1,4].
Do najważniejszych zadań na
tym etapie należy określenie
okoliczności wystąpienia
reakcji anafilaktycznej,
współwystępowania innych
chorób i/lub przyjmowania
na stałe leków. Wnikliwej
analizie poddaje się także
dokumentację medyczną
dotycząca hospitalizacji
po anafilaksji [3].
www.strefaalergii.pl
strona 23
Czytasz:
Przyczyny anafilaksji - diagnostyka
Inne badania
diagnostyczne w anafilaksji
Korzyści z diagnostyki molekularnej alergii
Do niedawna w metodach tych wykorzystywa-
no głównie ekstrakty alergenowe, które stano
wią mieszaninę białek występujących w danym
źródle alergenowym [7].
Niestety, w niektórych przypadkach zebrany wy-
wiad kliniczny oraz wyniki badań dodatkowych
nie pozwalają na identyfikację alergenu będące-
go przyczyną anafilaksji. Może to wynikać z nieo-
becności lub występowania w zbyt małych iloś-
ciach tych białek w ekstraktach alergenowych
[4,6].
Wśród innych badań mających duże znaczenie
w procesie diagnozowania anafilaksji należy
zwrócić uwagę także na badanie stężenia tryp
tazy w surowicy lub osoczu.
Aktualnie jest to najczęściej wykorzystywany
parametr laboratoryjny, który pozwala określić,
czy u danego pacjenta wystąpiła anafilaksja. Jed-
nak nie jest to badanie, które umożliwia określe-
nie przyczyny anafilaksji [2].
W takiej sytuacji pomocna może okazać się dia-
gnostyka molekularna alergii. Metoda ta jest
przełomem w diagnozowaniu chorób alergi
cznych, w tym także anafilaksji.
Pozwala ona na określenie indywidualnego
profilu uczulenia wobec poszczególnych białek
alergenowych. Nawet, a może szczególnie wo-
bec tych, których nie ma lub są słabo reprezen-
towane w ekstrakcie alergenowym.
Dodatkowo metoda ta może znacząco skrócić czas
potrzebny na prawidłowe zdiagnozowanie przy-
czyny anafilaksji, ponieważ pozwala na określenie
profilu uczulenia wobec prawie 300 alergenów
w ramach jednego badania [6,8].
Diagnostyka molekularna alergii pozwala także
spersonalizować zalecenia terapeutyczne oraz
przekłada się na jakość życia pacjenta [8].
U osób, które przebyły anafilaksję, umożliwia
wskazanie przyczyny tej reakcji oraz określenie
innych źródeł alergenowych, po których mogą
wystąpić w przyszłości podobne reakcje [4,8].
Skrócenie procesu
diagnostycznego
Określenie ryzyka
ciężkich reakcji alergicznych
Wskazanie potencjalnych
reakcji krzyżowych
Ułatwienie wyboru
alergenu do odczulania
Ocena ryzyka
alergii pokarmowej
Opracowanie
diety eliminacyjnej
www.strefaalergii.pl
strona 24
dr Kornel Bielawski
Diagnosta laboratoryjny, członek Polskiego Towarzystwa Alergo-
logicznego oraz Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii
Klinicznej.
Do jego zainteresowań zawodowych należą choroby o podłożu
immunologicznym ze szczególnym uwzględnieniem chorób aler-
gicznych. Czas wolny uwielbia spędzać w ogrodzie.
Bibliografia:
[1] Napiórkowska-Baran K. i in., Trudności diagnostyczne w rozpoznawaniu chorób alergicznych (2018). Alergia Astma Immunologia,
23(2), 79–85.
[2] Cichocka-Jarosz E., Postępy w anafilaksji. Część II – diagnostyka, leczenie, profilaktyka (2008). Alergia, 2, 11–14.
[3] Błażowski Ł., Rogala B., Cichocka-Jarosz E., Kruszewski J. Kuna P., Samoliński B. (red.), Anafilaksja. Sytuacje szczególne.
Wybrane zagadnienia dla alergologów. Online.
[4] Rymarczyk B., Glück J., Gawlik R., Przydatność diagnostyki opartej na komponentach w rozpoznaniu przyczyn anafilaksji
idiopatycznej u osób dorosłych (2021). Alergia Astma Immunologia 2021, 26(2–3), 59–66.
[5] Ukleja-Sokołowska N., Patomechanizm alergii indukowanej przez kofaktory – co wiemy obecnie (2019). Alergia, 2, 37–40.
[6] Muraro A., Worm M., Alviani C. et al., EAACI guidelines: Anaphylaxis (2021 update). Allergy, 77(2), 357–377.
[7] Ansotegui I.J., Melioli G., Canonica G.W., IgE Allergy Diagnostics and Other Relevant Tests in Allergy. A World Allergy
Organization Position Paper (2020). World Allergy Organization Journal, 13, 100080.
[8] Samoliński B., Choina M., Majsiak E., Korzyści, jakie przynosi diagnostyka molekularna w rozpoznaniu i leczeniu astmy (2019).
Alergia, 1, 33–40.
Czytasz:
Przyczyny anafilaksji - diagnostyka
www.strefaalergii.pl
strona 25
Alergia na jady owadów,
czyli sekretne życie pszczół
Gdyby nie owady, na naszych talerzach nie pojawiłyby się owoce i warzywa.
Są pożyteczne, nieodłącznie kojarzące się z wiosną i latem, ale czasami również
niebezpieczne, zwłaszcza dla osób z alergią na jad owadów. Co więc powinniśmy
wiedzieć o reakcjach alergicznych po użądleniu pszczoły i nie tylko?
05
dr hab. Kinga Lis
www.strefaalergii.pl
strona 26
Czytasz:
Alergia na jady owadów, czyli sekretne życie pszczół
Niebezpieczna alergia
Które owady zaliczamy
do błonkoskrzydłych?
Najczęstsza jest alergia na jad owadów z rzędu
błonkoskrzydłych, do których należą:
Błonkoskrzydłe (Hymenoptera), potocznie na-
zywane błonkówkami, to rząd owadów, który
obejmuje ponad 153 tys. gatunków występu-
jących na całym świecie. No może nie całkiem
– nie ma ich w rejonach polarnych. Natomiast
w krajach tropikalnych spotyka się ich najwięcej.
Spośród błonkoskrzydłych – z alergicznego pun-
ktu widzenia – najistotniejszymi w naszej szero-
kości geograficznej owadami, których jad jest
najczęściej przyczyną reakcji alergicznych u lu-
dzi, są przedstawiciele rodzin pszczołowatych
i osowatych. Należą do nich: osa, pszczoła miod-
na, szerszeń i trzmiel.
Alergia na jad owadów
błonkoskrzydłych jest gwałtowną
i silną reakcją uczuleniową
organizmu, która pojawia się
po użądleniu przez pszczołę
lub innego owada.
Taka gwałtowna reakcja alergiczna może prowa-
dzić również do wstrząsu anafilaktycznego, bę-
dącego stanem bezpośredniego zagrożenia ży-
cia.
W związku z tym szacuje się, że alergia na jady
owadów powoduje ok. 20% zgonów będących
skutkiem reakcji anafilaktycznej w Polsce.
●
pszczołowate: pszczoła miodna i trzmiel,
●
osowate: osa zwyczajna, klecanka, osa
z gatunku Dolichovespula i szerszeń,
●
w ostatnich latach zyskują na znaczeniu
owady z należącej do błonkówek rodziny
mrówkowatych.
owady błonkoskrzydłe
HYMENOPTERA
mrówkowate
FORMICIDAE
Myrmicinae
Myrmecia
Solenopsis
osy właściwe (szerszeniowate)
(Vespinae)
klecanki
(Polistinae)
pszczoły właściwe
(Apinae)
Pszczoła
(Apis)
pszczoła miodna
(Apis mellifera L.)
trzmiel rudy
(Bombus
pascuorum)
Trzmiel
(Bombus)
grzebacze
(Sphecoidea)
Polistes
Dolichovespula
osa leśna
(Dolichovespula
sylvestris)
Provespa
anomala
Provespa
Vespa
szerszeń europejski
(Vespa crabro)
Vespula
Osa pospolita
(Vespula vulgaria)
Klecanka
rdzaworożna
(Polistes
dominula)
Osowate (Vespidae)
Apoidea
osy
VESPOIDEA
pszczołowate
APOIDEA
www.strefaalergii.pl
strona 27
Czytasz:
Alergia na jady owadów, czyli sekretne życie pszczół
Osa, pszczoła miodna,
szerszeń i trzmiel – wygląd
i zwyczaje
OWAD
PSZCZOŁA
OSA
TRZMIEL
SZERSZEŃ
Długość ciała
ok. 15 mm
10–20 mm
8–18 mm
18–35 mm
Wygląd
Tułów brunano-żółty,
pokryty gęstymi
włoskami
Zabarwienie
żółto-czarne, tułów
gładki, smukły
z charakterystycznym
przewężeniem (tzw.
talia osy)
Krępe, silnie włochate
ciało, szerokie pasy po-
marańczowe lub żółte
Ubarwienie
żółto-brunatno
-czerwone z czarnym
wzorem, prawie bezwłosy
tułów
Pożywienie
Nektar i pyłek
Nektar, owoce, owady
Nektar i pyłek
Nektar, owoce, owady
Znaczenie
w przyrodzie
Zapyla rośliny,
produkuje miód
Zapyla rośliny,
reguluje populacje
innych owadów
Zapyla rośliny
Zapyla rośliny,
reguluje populacje innych
owadów
Żądło
Obecne tylko
u samic, uzbrojone
w haczyki, po użądle-
niu przez pszczołę
żądło pozostaje
w ciele ofiary, żądli
tylko jeden raz
Obecne tylko u samic,
gładkie, nie pozostaje
w skórze po użądle-
niu, osa może żądlić
wielokrotne
Obecne tylko u samic,
gładkie, ostre i długie,
nie pozostaje w skórze
Obecne tylko u samic,
gładkie, nie pozostaje
w skórze
Stopień agresji
Nieagresywna – bez
powodu nie atakuje
Nie atakuje bez
powodu, ale jest
„ciekawska” i lubi pod-
latywać blisko ludzi
Łagodny, atakuje tylko
w samoobronie
Gdy nie czuje się zagro-
żony, nie atakuje – agre-
sywny jest tylko wówczas,
gdy jest atakowany
Zachowania
zwiększające
ryzyko
użądlenia
Chodzenie boso po
trawie, pszczelarst-
wo, przebywanie
w pobliżu nektaru,
pyłków i słodyczy
Przebywanie w pobliży
jedzenia oraz koszy na
śmieci
Chodzenie boso po
trawie, przebywanie w
pobliżu nektaru, pyłków
i słodyczy
Przebywanie w pobliżu
gniazd szerszeni, wykony-
wanie czynności powodu-
jących uczucie zagrożenia
u owada, niszczenie gniazd
Miejsce bytowania
i nawyki
Ule domowe, wos-
kowe gniazda grze-
bieniowe w pustych
wgłębieniach
Buduje gniazda
z materiału podob-
nego do masy papie-
rowej; umiejscowienie
gniazda jest zależne
od gatunku – w ziemi,
dziuplach, elementach
budynków, na drze-
wach lub krzewach
Woskowe gniazda
przypominające kiść
winogron, ulokowane
pod ziemią, np. w opu-
szczonych norach
małych gryzoni
Duże (do 50 cm długoś-
ci i wysokości), łamliwe,
kruche gniazda z materiału
podobnego do masy pa-
pierowej w wydrążonych
pniach drzew i wewnątrz
budynków
www.strefaalergii.pl
strona 28
Czytasz:
Alergia na jady owadów, czyli sekretne życie pszczół
Jak uniknąć użądlenia? [5]
Z czego się składa jad
owadów błonkoskrzydłych?
Jad błonkówek to wydzielina specjalnych gru-
czołów jadowych owadów. Jako substancja
„zaczepno-obronna” spełnia dwie funkcje: służy
do obrony przed napastnikiem oraz do zdoby-
wania pożywienia (paraliżuje atakowane owady).
Jad jest wstrzykiwany do ciała napastnika lub
ofiary za pomocą wyspecjalizowanego aparatu
żądłowego znajdującego się na końcu odwłoka.
Z chemicznego punktu widzenia jad błonkówek
stanowi mieszaninę wielu biologicznie aktyw-
nych substancji o rozmaitych funkcjach fizjo-
logicznych.
Odznacza się także specyficznym działaniem na
organizm użądlonego przez owada zwierzęcia
lub człowieka.
Wiele z tych substancji ma właściwości enzymów
rozkładających składniki komórek, a także związ-
ków o działaniu toksycznym (w tym tzw. neuro-
toksyn).
Wiele z nich wykazuje również właściwości aler-
gizujące. Do najważniejszych z punktu widzenia
diagnostyki alergii na jady błonkówek należą:
●
alergeny jadu pszczoły (Api m 1, Api m 2,
Api m 5 i Api m 10),
●
alergeny jadu osy pospolitej i klecanki
(Ves v 1, Ves v 5 i Pol d 5).
W okresie wzmożonej aktywności
owadów zapylających
unikaj przebywania w pobliżu pasiek,
kwitnących roślin, sadów i owoców,
które opadły z drzew.
Szczelnie przykrywaj
pojemniki na śmieci.
Nie noś wzorzystych,
jaskrawych ubrań. Nie używaj też
słodkich perfum ani innych intensywnie
pachnących kosmetyków.
Nie chodź boso po trawie,
na łąkę i do sadu nie wybieraj się
też w sandałach
ani klapkach.
Nie zbliżaj się do gniazd
ani rojów owadów.
Zachowaj ostrożność podczas jedzenia
i picia na świeżym powietrzu,
a najlepiej zrezygnuj z pikników.
Zwracaj uwagę szczególnie na owoce,
lody i słodkie napoje w butelkach
czy puszkach, do których mógł dostać
się owad.
Zakładaj odzież
zakrywającą całe ciało,
jeśli planujesz prace ogrodowe.
Pamiętaj o rękawicach.
Nie uderzaj
latających owadów.
Zamykaj okna w ciągu dnia
lub zamontuj na nich siatki izolujące.
Nie otwieraj też okien w samochodzie
podczas jazdy.
www.strefaalergii.pl
strona 29
Czytasz:
Alergia na jady owadów, czyli sekretne życie pszczół
Kiedy żądli pszczoła?
Reakcja po użądleniu:
osoba uczulona kontra
nieuczulona
W klimacie umiarkowanym użądlenia pszczoły
i innych błonkoskrzydłych zdarzają się od wcze-
snej wiosny do późnej jesieni. Największa akty-
wność pszczół ma miejsce od połowy lipca do
końca sierpnia.
Natomiast w przypadku bardziej agresywnych
od nich os – od końca lipca do pierwszej dekady
września.
Szerszenie i trzmiele żądlą bardzo rzadko. Spo-
radycznie. Użądlenia zdarzają się również zimą,
np. jeśli przypadkowo obudzi się zagnieżdżone
na strychu owady.
Nie obserwuje się natomiast incydentów użądleń
przez pszczoły i osy w godzinach nocnych ze
względu na ich naturalny brak aktywności o tej
porze.
Biorąc pod uwagę fakt, że jad owadów błon-
koskrzydłych to mieszanina bardzo toksycznych
substancji o działaniu silnie drażniącym, należy
pamiętać, że nie każda reakcja po użądleniu owa-
da to alergia.
Reakcja miejscowa zazwyczaj nie stanowi za-
grożenia dla życia, o ile nie dotyczy okolicy głowy,
twarzy, szyi czy wnętrza jamy ustnej. Wtedy
obrzęk tkanek może doprowadzić do uduszenia.
Natomiast przy użądleniu przez wiele owadów
równocześnie (co nazywamy użądleniem gromad-
nym) mogą wystąpić objawy toksyczne, w tym za-
grażające życiu.
●
U osób uczulonych na jad błonkówek wys-
tarczy użądlenie jednego owada, aby wy-
wołać objawy choroby. W tej sytuacji reakcja
uczuleniowa może mieć charakter tzw. dużej
reakcji miejscowej lub reakcji ogólnej (całego
organizmu), także ciężkiej i zagrażającej życiu.
Najczęściej do rozwoju objawów dochodzi
w ciągu od kilku lub kilkunastu minut do
kilku godzin. U części chorych po początko-
wej poprawie objawy mogą nawrócić w ciągu
kilkunastu godzin.
●
U osób nieuczulonych na jad użądlenie jed-
nego owada nie wywołuje żadnej znaczącej
reakcji. Często mamy wówczas do czynie-
nia z reakcją miejscową. Występuje ona pod
postacią dużego, bolesnego obrzęku z zaczer-
wienieniem (średnica nawet powyżej 10 cm),
który ustępuje zazwyczaj w ciągu 24 go-
dzin. Może mu towarzyszyć swędzenie lub
pieczenie. Bywa, że jeśli dojdzie do zakaże-
nia w miejscu użądlenia, reakcja się przedłuża.
W tej szczególnej sytuacji może pojawić się
gorączka lub powiększenie pobliskich węzłów
chłonnych.
www.strefaalergii.pl
strona 30
Czytasz:
Alergia na jady owadów, czyli sekretne życie pszczół
Użądlenie przez owada - postępowanie [5]
Jeśli żądło pozostało w skórze, usuń je
– paznokciem albo przy użyciu pęsety
czy igły. Nie wyciskaj ani nie uciskaj,
by nie uwolnić większej ilości jadu!
Jak najszybciej usuń żądło
(najlepiej zrobić to w ciągu 30 sekund).
Umyj i zdezynfekuj miejsce użądlenia.
Zdezynfekuj skórę i przyłóż do niej
zimny okład.
Skorzystaj z zestawu pierwszej pomocy,
w skład którego powinny wchodzić:
•
wziewny β2-mimetyk w przypadku
wystąpienia duszności,
•
doustny lek przeciwhistaminowy
II generacji o szybkim początku działania,
•
doustny glikokortykosteroid,
•
autowstrzykiwacz z epinefryną
– na wypadek reakcji anafilaktycznej.
Przyłóż do skóry coś chłodnego
(np. zimny wkład żelowy lub woreczek
z lodem), by zmniejszyć obrzęk i ból.
Możesz użyć żelu łagodzącego odczyn
po ukąszeniu owadów (o działaniu
przeciwhistaminowym).
W przypadku nadkażenia bakteryjnego
udaj się do lekarza, ponieważ wskazana
jest antybiotykoterapia (miejscowa lub
ogólna).
Reakcja alergiczna
Miejscowa reakcja niealergiczna
ANAFILAKSJA
Ułóż osobę poszkodowaną w bezpiecznej pozycji: siedzącej (w przypadku niewydolności oddechowej),
leżącej z uniesionymi nogami (w przypadku spadku ciśnienia tętniczego krwi), bocznej ustalonej (w przypadku
wymiotów lub utraty przytomności).
Domięśniowo podaj epinefrynę w przednio-boczną powierzchnię uda (w 1/3 jego górnej części). W razie
potrzeby zastosuj kolejną dawkę po 5–15 minutach. Nie ma konieczności zdejmowania ubrania, o ile lek
podawany jest ze wstrzykiwacza.
Zadzwoń pod
999 lub 112.
Kontroluj stan osoby poszko-
dowanej aż do przyjazdu zespołu
ratownictwa medycznego.
W razie zatrzymania
krążenia podejmij
resuscytację.
www.strefaalergii.pl
strona 31
dr hab. Kinga Lis
Doktor habilitowany nauk medycznych, diagnosta laboratoryjny,
specjalista laboratoryjnej immunologii medycznej i analityki klinicznej.
Nauczyciel akademicki z wieloletnim stażem pracy.
Kieruje Pracownią Immunologiczno-Alergologiczną Kliniki Alergologii,
Immunologii Klinicznej i Chorób Wewnętrznych Szpitala Uniwersy-
teckiego nr 2 im. dr Jana Biziela w Bydgoszczy. Na co dzień zajmuje
się immunologią i alergologią. Pasjonuje się historią medycyny labo-
ratoryjnej.
Bibliografia:
[1] Sułkowska W., Czarnobilska E., Immunoterapia na jad owadów błonkoskrzydłych – kiedy i kogo kwalifikować do leczenia (2021).
Alergoprofil, 17(4), 3–11.
[2] Gawlik R. i wsp., Importance of wasp and honey bee recombinant allergens in the diagnosis of hymenoptera venom anaphylaxis
Alergoprofil 2019, Vol. 15, Nr 1, 11–15.
[3] Ebo D.G. i wsp., In vitro diagnosis of Hymenoptera venom allergy and further development of component resolved diagnostics
(2014). Expert Review of Clinical Immunology, 10(3), 375–384.
[4] Perkins J.B., Yates A.B., Allergy to Stinging Insects: Diagnosis and Management (2018). EMJ Allergy and Immunology, 3(1),
99–105.
[5] Lipiec A., Użądlenie przez owada. Objawy i pierwsza pomoc (2024). Online.
Czytasz:
Alergia na jady owadów, czyli sekretne życie pszczół
www.strefaalergii.pl
Odwiedź nasze media społecznościowe
Rzetelna
wiedza
zawsze z Tobą!